Minister aktywów państwowych Jacek Sasin w ostatni weekend września skierował do kancelarii premiera Mateusza Morawieckiego propozycję opodatkowania tak zwanych nadzwyczajnych zysków osiąganych przez spółki. Mowa tu o zyskach osiągniętych “na skutek mechanizmów rynkowych, które doprowadziły do nadmiernego wzbogacenia się przedsiębiorstw kosztem Polaków”.
Rynek zareagował błyskawicznie i stanowczo. Już w poniedziałek 26 września doszło do dotkliwej wyprzedaży na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Najmocniej przeceniły się indeksy WIG-Energia i WIG-Paliwa. Co gorsza, w kolejnych dniach spadki były kontynuowane. W konsekwencji indeks WIG20 znajduje się w tej chwili na najniższym poziomie od marca 2020 roku.
Na czym dokładnie ma polegać i jakie spółki obejmować zaproponowany przez wicepremiera Sasina podatek od nadmiarowych zysków? Dlaczego warszawski rynek akcji zareagował na tę wieść tak poważną paniką, która do dziś nie została powstrzymana? Przekonamy się poniżej:
Podatek od zysków nadzwyczajnych – co już wiemy? 
Jak już zostało wspomniane we wstępie, propozycja wicepremiera Sasina zakłada opodatkowanie nadmiarowych zysków osiąganych przez spółki. W jaki sposób mają one zostać wyliczane?
Otóż, najpierw obliczać się będzie średnią marżę jaką przedsiębiorstwa uzyskiwały w 2018, 2019 i 2021 roku. Następnie będzie się badało czy ta średnia marża była niższa niż tegoroczna. Różnica pomiędzy tymi marżami – czyli nadwyżka – będzie natomiast opodatkowana podatkiem od nadzwyczajnych zysków.
Warto dodać, że na chwilę obecną nie wiadomo czy będzie to jednorazowy podatek, czy może zostanie on w polskim prawodawstwie na stałe.
Jakie firmy obejmie nowy podatek?
Jeszcze w ubiegłym tygodniu praktycznie wszyscy eksperci i analitycy zakładali, że rządowa propozycja uderzy przede wszystkim w spółki kontrolowane przez Skarb Państwa, działające w sektorach paliwowym i energetycznym, które w tym roku zaksięgują wyższe zyski z powodu gwałtownego wzrostu cen surowców energetycznych. W drugiej połowie czerwca premier Mateusz Morawiecki zapowiedział nawet, że będzie domagał się, aby spółki Skarbu Państwa ograniczały swoje nadmiarowe zyski.
Następnie jednak minister aktywów państwowych Jacek Sasin niespodziewanie ogłosił, że podatek od zysków nadzwyczajnych może dotyczyć wszystkich dużych przedsiębiorstw – w tym nie tylko spółek Skarbu Państwa, ale i dużych przedsiębiorców prywatnych.
Duże przedsiębiorstwa w prawie polskim definiowane są jako firmy zatrudniające co najmniej 250 pracowników i osiągające roczne obroty w wysokości powyżej 50 milionów euro lub posiadające aktywa o wartości przekraczającej 43 milionów euro. W Polsce mamy ponad 200 takich przedsiębiorstw – z czego większość notowana jest na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie.
Ile wyniesie podatek od nadmiarowych zysków?
Stawka podatku od nadzwyczajnych zysków ma wynieść aż 50%. Dla przykładu, jeśli pewne duże przedsiębiorstwo w minionych latach generowało średnio 100 milionów złotych zysku z marży rocznie, a w tym roku wygeneruje 500 milionów, będzie musiało zapłacić 50% podatku z 400 milionów PLN, czyli 200 milionów złotych. Podatek będzie można zapłacić w dwóch transzach. 
W przypadku spółek z sektora finansowego podstawą do obliczenia podatku od nadmiarowych zysków będzie wskaźnik ROA (z angielskiego return on assets), obrazujący rentowność aktywów. Oblicza się go poprzez podzielenie zysku netto przez wartość aktywów spółki. Analogicznie, podstawą do opodatkowania będzie nadwyżka wynikająca ze wskaźnika ROA za 2022 rok w porównaniu do średniej rentowności aktywów z lat 2018, 2019 i 2021.
Według obecnych szacunków, spośród spółek finansowych podatek od nadmiarowych zysków może najmocniej uderzyć w Bank Handlowy w Warszawie (może wynieść nawet ponad 450 milionów złotych) i Santander Bank Polska (niecałe 400 milionów PLN i niemal jedna trzecia prognozowanego zysku za ten rok).
Ile środków wpłynie do budżetu państwa?
Szacowane wpływy do budżetu państwa z tego podatku wynoszą 13,5 miliarda złotych. Będą to środki przeznaczone na zamrożenie taryf energetycznych dla odbiorców wrażliwych – samorządów, szkół, przedszkoli, uczelni, domów pomocy społecznej, organizacji pozarządowych, szpitali czy ochotniczych straży pożarnych.
Z tym, że szacowany koszt tarczy osłonowej dla tych podmiotów wynosi tylko 5 miliardów PLN. Co się stanie z resztą wpływów z tego podatku? Nie wiadomo.
Jak na wieść o “podatku Sasina” zareagował rynek?
W poniedziałek, 26 września – czyli podczas pierwszej sesji po ogłoszeniu przez wicepremiera Jacka Sasina, że wprowadzony zostanie podatek od nadmiarowych zysków – już od samego otwarcia sesji doszło do szokujących spadków.
Ostatecznie tego dnia indeks WIG20 stracił “tylko” 1,7%, lecz takie indeksy jak WIG-Energia i WIG-Paliwa poradziły sobie znacznie gorzej. Kurs pierwszego z nich obniżył się o 7,2%, a drugiego – o 5,7%.
Warto dodać, że niektóre z największych spółek Skarbu Państwa zanurkowały znacznie mocniej. Jastrzębska Spółka Węglowa i Enea ostatecznie przeceniły się niemal o 10%, Bogdanka i TAURON – prawie o 8%, a PGE i PKN Orlen – o ponad 6%.
Co gorsza, destrukcyjny wpływ doniesień ze strony ministra Sasina o nowym podatku nie zakończył się na jednej sesji. Od środy 28 września wyprzedaż na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie jest konsekwentnie kontynuowana.
W konsekwencji, podczas dzisiejszej sesji indeks WIG20 oscyluje już w granicach 1360 punktów, co jest najniższą wartością od… 17 marca 2020 roku, czyli apogeum pierwszej fali pandemii COVID-19.
GPW jedną z najgorszych giełd na świecie
W efekcie, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie okazuje się w 2022 roku… drugim najsłabszym spośród 50 największych rynków akcji na świecie. Strata indeksu WIG od początku roku przekracza już bowiem 34,4%. Gorzej wypada tylko giełda moskiewska.