Rok po rozpoczęciu rosyjskiej inwazji na Ukrainę inwestorzy, którzy w porę nie wycofali pieniędzy z rynku rosyjskiego, wciąż są od nich odcięci. Rosyjskie przepisy dotyczące kontroli przepływu kapitału uniemożliwiają jednak transfery tych środków za granicę.
Według największej na świecie agencji prasowej zajmującej się rynkami kapitałowymi – Bloomberga, prywatnie wielu inwestorów przyznaje, że nie ma nadziei na ich odzyskanie. To jednak nie wszystko. Zachodnie firmy opuszczające Rosję także nie mogą przelać pieniędzy z firmowych rachunków i sprzedać majątku w tym kraju.
Inwestorzy w Rosji odcięci od środków 
Od wybuchu wojny na Ukrainie w lutym minął już rok. Nadal natomiast nie wiadomo, co stanie się z pieniędzmi inwestorów zagranicznych, którzy nie wypłacili swoich środków z rynku rosyjskiego.
Już w pierwszych dniach wojny na Ukrainie, po uchwaleniu zachodnich sankcji, Rosja ogłosiła drastyczne ograniczenia walutowe. Ustanowiono limity na przelewy zagraniczne, zamrażając płatności dla inwestorów z państw “nieprzyjaznych Rosji”.
Co ciekawe, w ostatnim czasie spółki notowane na moskiewskiej giełdzie wypłacały nawet dywidendy – także inwestorom zagranicznym, którzy absolutnie nie mają do nich dostępu. Z kolei, od obligacji korporacyjnych posiadanych przez inwestorów zagranicznych, nadal naliczane są odsetki. W tym przypadku kapitał inwestorów zatem rośnie, ale dostępu do niego nie uzyskają. Rosyjski bank centralny deklaruje natomiast, że obecnie nie widzi możliwości luzowania tych regulacji.
Co ciekawe, prezes rosyjskiego banku centralnego Elvira Nabiullina podczas konferencji prasowej nie chciała ujawnić, ile pieniędzy znajduje się na specjalnych rachunkach bankowych dla nierezydentów, ale wskazała, że liczba ta nadal rośnie.
Z kolei agencja Interfax przekazała w listopadzie ubiegłego roku, że na wspomnianych kontach znajduje się ponad 280 miliardów rubli.
Fundusze inwestycyjne pogodziły się już z utratą środków?
Mowa tutaj o kapitale należącym nawet do największych domów inwestycyjnych, w tym JPMorgan Asset Management i Schroders Plc. Nieliczni zarządzający funduszami wciąż mają nadzieję na odzyskanie części swoich pieniędzy. Inni szukają natomiast pomocy prawnej, aby odzyskać choćby ułamek swojej gotówki.
Większość inwestorów pogodziła się jednak z utratą tego kapitału. Oto, co ostatnio powiedział Tim Love, zarządzający z firmy GAM Investment Management: “Trzeba zapomnieć o tych aktywach. Rynek wciąż tam istnieje, ale wszelkie rozważania o repatriowaniu dywidend czy o dostępie do określonych akcji rozbijają się o kwestię sankcji”.
Dlaczego rosyjska giełda nie jest odpowiednim miejscem do inwestowania?
Wydaje się jednak, że nawet sami Rosjanie powinni dziś wystrzegać się inwestowania na rosyjskim rynku akcji. Moscow Exchange doświadczył bowiem krachu po inwazji na Ukrainę i nie zdołał się od tego czasu podnieść.
MOEX – indeks giełdy moskiewskiej denominowany w rublach, odnotował w 2022 roku dotkliwy spadek rzędu 43,7%. Statystyka ta uczyniła z Moscow Exchange w ubiegłym roku najgorszą giełdę na świecie.
Ponadto, obecne kursy rosyjskich akcji nadal należy postrzegać jako niepewne, a nawet niekoniecznie realne – zarówno z powodu zachodnich sankcji, jak i surowych rosyjskich przepisów o kontroli przepływu kapitału, uniemożliwiających zagranicznym inwestorom lokowanie środków na moskiewskiej giełdzie.
Niepewna przyszłość rubla
Kolejnym problemem jest kurs rubla rosyjskiego. Choć w ubiegłym roku został on skutecznie wybroniony przez rosyjski rząd – za pomocą kontroli przepływu kapitału oraz załamaniu zachodniego importu – to w ostatnich miesiącach systematycznie traci on na wartości, a obecnie jego kurs jest najsłabszy od końcówki kwietnia.
Na dodatek analitycy nie mają żadnych wątpliwości, że rubel rosyjski będzie nadal tracił do najważniejszych światowych walut. Powód jest prosty – spadające ceny ropy naftowej i gazu ziemnego w końcu zaczęły prowadzić do obniżenia się rosyjskich wpływów eksportowych i w konsekwencji do erozji wartości rubla.
Ponadto, z biegiem czasu w tej tendencji coraz większą rolę odgrywać powinny także zachodnie sankcje na inne gałęzie rosyjskiej gospodarki, które będą wpływać na pogorszenie konkurencyjności i podkopywać atrakcyjność rosyjskiego eksportu.
Problemy firm opuszczających Rosję
Mało tego – zachodnie firmy, które postanowiły wycofać się z kraju agresora, także nie mogą przelać pieniędzy z firmowych rachunków i sprzedać majątku w Rosji. Okazuje się bowiem, że zachodni inwestorzy decydujący się na wyjście z Rosji deklarowali przy tym, że chcą to uczynić w sposób cywilizowany – przestrzegając przepisów.
To oznaczało, że w wielu przypadkach przed ewentualną likwidacją firmy należało miesiącami wypłacać przestojowe robotnikom, a także uiszczać podatki i opłaty. A potem znaleźć jeszcze nabywcę pozostawianego majątku.
Moskwa była przezorna. Już w pierwszych tygodniach po napaści na Ukrainę Władimir Putin zatwierdził przepisy uzależniające sprzedaż majątku inwestorów spoza Rosji od wydania zgody na taką transakcję przez specjalną komisję rządu Rosji. To uwięziło w Rosji wszelki majątek zagranicznych inwestorów.
Producenci samochodów pozbywają się zakładów na terenie Rosji… za rubla
W efekcie, dziś na porządku dziennym są sytuacje, w ramach których Rosja przejmuje zachodnie biznesy za bezcen. Dla przykładu, w połowie zeszłego roku Renault spisało na straty 2,2 miliarda euro po sprzedaży za symbolicznego rubla rządowi Rosji kontrolnego pakietu 68% akcji koncernu AwtoWAZ, produkującego auta marki Łada, a merostwu Moskwy 100% akcji zakładu powstałego na bazie fabryki aut marki Moskwicz.
Następnie, według takiego samego schematu, władzom Rosji fabrykę aut w Sankt Petersburgu sprzedał japoński koncern Nissan, a jeden z rosyjskich dealerów samochodowych przejął od Mercedesa fabrykę aut pod Moskwą.
Jak Moskwa bezprawnie przejmuje zachodnie zachodnie biznesy? 
To jednak nie wszystko. Niektóre biznesy Rosja przejmuje bez zawarcia jakiejkolwiek umowy z zachodnimi firmami. Dla przykładu, opuszczając Rosję Siemens wypowiedział rosyjskim kolejom RŻD umowę na serwisowanie pociągów dużej prędkości Sapsan, wyprodukowanych przez Siemensa i jeżdżących na trasach między Moskwą i Sankt Petersburgiem oraz Niżnym Nowogrodem.
Rosyjskie koleje natychmiast zareagowały i zwróciły się do sądu arbitrażowego w Moskwie, aby uznał za nieważną decyzję Siemensa o rozwiązaniu umowy serwisowej, a jednocześnie dla zabezpieczenia pozwu przekazały RŻD do przechowywania i użytkowania sprzęt oraz części zamienne używane przez spółkę Siemensa do serwisowania pociągów.
Rosyjski sąd natychmiast przychylił się do wniosku RŻD, a potem oddalił skargę spółki Siemensa na to postanowienie. Następnie rosyjskie koleje RŻD w taki sposób przejęły też majątek hiszpańskiej spółki Talgo, która produkuje wagony z systemem automatycznej zmiany rozstawu kół umożliwiającym podróżowanie między Rosją z jej szerokimi torami a Europą.
Z kolei gazowy koncern Novatek tą samą metodą przejął specjalistyczny statek holenderskiej firmy Borealis, która miała pracować przy budowie na Syberii nowego terminala do eksportu LNG z Rosji, ale po wybuchu wojny wycofała się z realizacji zlecenia.
Warto także przypomnieć, że w pierwszych dniach wojny rosyjskie linie lotnicze nie zwróciły samolotów wycenianych na 20 miliardów dolarów ich właścicielom, czyli zachodnim firmom leasingowym. W tym przypadku żadne postępowanie sądowe nie miało nawet miejsca.