Produkt Krajowy Brutto, czyli w skrócie PKB (lub GDP z ang. gross domestic product) jest jednym z podstawowych mierników, które pozwalają ocenić pracę społeczeństwa danego kraju. Opisuje on łączną wartość dóbr i usług finalnych, które są wytworzone przez narodowe oraz zagraniczne czynniki produkcji na terenie danego kraju w określonym czasie (najczęściej w ciągu roku).
PKB to informacja, którą mogą wykorzystywać inwestorzy np. do oceny rynku, na którym najbardziej opłaca się działać albo do analizy globalnej sytuacji ekonomicznej. Informacje na temat PKB przydadzą się również przedsiębiorcom, mogą oni uwzględnić dane płynące z tego wskaźnika do opracowywania strategii biznesowej.
[cmsmasters_sidebar shortcode_id=”jnlvyohb25″ sidebar=”midzy-postami-250×300″ classes=”reklamamobile”]
Jak oblicza się PKB?
Istnieją trzy najważniejsze metody obliczania PKB:
Metoda wydatkowa
Oblicza się tu wydatki różnych grup, które stanowią część gospodarki. Wzór można przedstawić następująco:
PKB = C+G+I+NX
C — wydatki konsumpcyjne. Wydatki konsumentów są zwykle największym składnikiem PKB. Sytuacja konsumentów, ich wydatki mają ogromny wpływ na rozwój gospodarczy. Jeżeli sytuacja gospodarcza jest dobra, konsumenci są pewni co do przyszłości, to chętniej wydają pieniądze.
G — wydatki rządowe. Mowa tu wydatkach m.in. na sprzęt, na infrastrukturę. Ich znaczenie zwiększa się, gdy maleje udział pozostałych czynników np. w czasie kryzysu.
I — inwestycje biznesowe. Pomimo że nie są największym składnikiem PKB, to mają kluczowe znaczenie, ponieważ inwestycje firm pozwalają zwiększyć zatrudnienie. Rozwój przedsiębiorstw może przełożyć się na ogólny wzrost zamożności w kraju.
NX — eksport netto. Liczony jest poprzez odjęcie całkowitego importu od całkowitego eksportu. Jeżeli eksport jest większy niż import, to wtedy ta nadwyżka zwiększa PKB kraju, jeżeli jest mniejszy, to różnica powoduje deficyt PKB. Liczone są tu wydatki wszystkich firm zlokalizowanych w kraju, nawet jeżeli są to przedsiębiorstwa zagraniczne.
Metoda produkcyjna
Jest to metoda, która jest w pewnym sensie odwrotnością podejścia wydatkowego. Szacuje się tu całkowitą wartość produkcji ekonomicznej i odlicza koszty dóbr pośrednich, które są zużywane w procesie. Wzór wygląda następująco:
PKB = Produkcja globalna kraju-koszty pośrednie
Metoda dochodowa
Tę metodę możemy uznać w pewnym sensie, za pośrednią pomiędzy dwiema poprzednimi. Wzór wygląda następująco:
PKB = dochody z pracy + dochody z kapitału + dochody państwa + amortyzacja.
Zakłada się tutaj, że wielkość PKB jest równa sumie dochodów wszystkich wymienionych składników.
Nominalny i realny PKB
[cmsmasters_sidebar shortcode_id=”jnlvyohb25″ sidebar=”midzy-postami-250×300″ classes=”reklamamobile”]
PKB opiera się na wartości pieniężnej towarów oraz usług. Oznacza to, że na wysokość wskaźnika ma wpływ inflacja. Przykładowo rosnące ceny produktów sprawią, że PKB będzie wyższe. Natomiast gdy ceny są niskie, to będzie ono niższe. Natomiast ceny nie muszą mieć odzwierciedlenia w ilości, czy też jakości wytwarzanych towarów. Dlatego obserwując nominalny PKB ciężko powiedzieć, czy wzrost (lub spadek) tego wskaźnika jest odpowiedzią na stan gospodarki państwa, czy też po prostu reakcją na zmiany cen.
Z tego powodu ekonomiści wprowadzają do obliczania PKB korektę inflacji. Dostosowuje się produkcję w dowolnym roku, do poziomów cen w roku bazowym. Dzięki temu można porównać PKB danego kraju i sprawdzić, czy występuje faktyczny wzrost.
PKB realny obliczany jest przy użyciu deflatora cen PKB, który jest różnicą w cenach między rokiem bieżącym a rokiem bazowym. Przykładowo, jeżeli ceny wzrosną o 10% w ciągu roku, to deflator PKB wynosi 1,1. Nominalny PKB jest dzielony przez ten deflator i na tej podstawie oblicza się realny PKB. To jak duża jest różnica pomiędzy realnym a nominalnym PKB, może określić skalę inflacji w kraju.
Nominalny PKB może być wykorzystywany podczas krótkich okresów np. do oceny produkcji w różnych kwartałach danego roku. Jednak gdy porównuje się dwa lata lub więcej to wykorzystuje się realny PKB. Ma to duże znaczenie zwłaszcza w perspektywie długoterminowej. Weźmy jako przykład hipotetyczny kraj, który w roku 2000 miał PKB nominalne w wysokości 50 mld dolarów. Natomiast w roku 2010 PKB nominalne wynosiło 80 mld dolarów. Oznacza to wzrost o 60% PKB nominalnego. Jednak w tym okresie ceny wzrosły o 150%. Oznacza to, że deflator wynosi 2.5, więc PKB realne wynosi 32 mld dolarów — o 36% mniej niż w roku 2000.
Krytyka PKB
[cmsmasters_sidebar shortcode_id=”jnlvyohb25″ sidebar=”midzy-postami-250×300″ classes=”reklamamobile”]
Pomimo że wskaźnik PKB jest powszechnie wykorzystywany, to nie jest on pozbawiony wad. Najczęstsze obszary, za które jest krytykowany, to:
- Nieuwzględnienie nieoficjalnych źródeł dochodów — ze względu na to, że PKB opiera się na oficjalnych danych, to nie zawiera informacji m.in. o aktywności na czarnym rynku, pracy wolontariuszy, czy też produkcji gospodarstw domowych. W niektórych krajach mogą to być znaczące wartości.
- Problemy związane z globalizacją — PKB nie uwzględnia zysków, które w kraju osiągają zagraniczne firmy, które są przekazywane z powrotem zagranicznym inwestorom. Może to zawyżać wyniki gospodarcze kraju. Przykładem mogą być wyniki Irlandii w roku 2012, kiedy PKB wynosił 210,3 mld USD, natomiast PNB (produkt narodowy brutto) 164,6 mld USD.
- Nie uwzględnia ogólnego dobrobytu obywateli — PKB określa tylko wielkość gospodarki. Wskaźnik sam w sobie nie odzwierciedla poziomu życia obywateli ani innych kosztów (np. środowiskowych).
- Ignoruje działalność B2B — w obliczaniu PKB bierze się tylko pod uwagę tylko produkcję dóbr końcowych i inwestycje kapitałowe. Eliminuje transakcje pomiędzy przedsiębiorcami. Przez to zawyżone jest znaczenie konsumpcji w stosunku do produkcji w gospodarce.
- Do PKB liczone są zbrojenia — według niektórych ekonomistów takie wydatki nie dają bezpośredniej wartości społeczeństwu (nie są dla niego użyteczne).
Dlatego też, pomimo że PKB jest bardzo popularne, to powstają inne wskaźniki takie jak wskaźnik rozwoju społecznego (HDI), miernik dobrobytu ekonomicznego netto (NEW), które zwracają uwagę na czynniki społeczne. Istnieją również różnego rodzaju wskaźniki wykorzystujące PKB mowa tu m.in. o wskaźniku PKB per capita.