Nie można osiągnąć postępu bez stawiania siebie w trudnych, wymagających sytuacjach. Trudno też mierzyć i kontrolować ten postęp bez analizowania swoich działań i wyciągania wniosków. Myślę, że jest to prawda, którą każdy trader doskonale zna. Sądzę też, że każdy z nas doświadczył tej prawdy bardzo dobitnie na własnej skórze.
Kiedy rozmawiamy o postępie w tradingu, trudno wyobrazić sobie rozwój w tej dziedzinie bez sumiennego przygotowania do pracy przed rozpoczęciem handlu. Wielu z nas zapomina jednak, że równie ważna jest analiza swoich działań „po fakcie”.
Jakiś czas temu pisałam artykuł na temat checklisty przedlotowej w tradingu (dostępny tutaj). Zawarłam w nim kilka ważnych dla mnie kwestii, których nie mogę pominąć podczas przygotowania do handlu. Podobnie jak pilot dbający o bezpieczeństwo lotu, który planuje za chwilę wykonać, również i trader zabiegający o bezpieczeństwo pieniędzy na swoim rachunku, musi przejść przez kilka niezbędnych punktów kontrolnych, zanim przystąpi do działania. Warto jednak pamiętać, że dopiero pełny monitoring „przed” i „po” pozwala na bieżąco kontrolować postępy, eliminować błędy, zwiększać bezpieczeństwo oraz podnosić efektywność.
Wieczorny rachunek sumienia
Zadam Ci pytanie. Jaka cecha jest Twoim zdaniem najcenniejsza u tradera? Zastanów się chwilę zanim odpowiesz. Wiem, że przychodzi Ci do głowy wiele rzeczy. Jestem pewna, że każda z nich jest istotna. Jeżeli jednak miałabym wskazać jedną z najważniejszych, wymieniłabym konsekwencję.
Teraz kolejne pytanie. W czym przejawia się konsekwencja, kiedy mówimy o zawodzie tradera? Być może wymienisz postępowanie zgodnie z przyjętymi zasadami, działanie zgodnie z trading planem, a może pomyślisz też o nie zniechęcaniu się przy stratach i stałym dążeniu do celu mimo porażek. Znowu masz rację. To obszary, w których konsekwencja odgrywa kluczową rolę. Ze swojej strony dodałabym jednak jeszcze coś.
Traderska konsekwencja przejawia się w stałej umiejętności kontrolowania swoich działań oraz w wykonywaniu czynności okołotradingowych, które niekoniecznie dają największą frajdę czy satysfakcję, ale przynoszą największe efekty, bezpośrednio przekładając się na wynik. Działania te, choć niepozorne, są kluczem do skutecznego tradingu.
To właśnie jednym z takich działań jest przeprowadzanie wspomnianej checklisty przed rozpoczęciem pracy na rynku. Nie jest to jednak jedyne zadanie dla tradera. Nie mniej istotny jest przegląd rezultatów oraz przebiegu tradingu po zakończonym dniu handlowym. W tym miejscu powstaje przestrzeń do analizy błędów, wypunktowania postępów oraz wyciągania wniosków. Wbrew pozorom wykonanie rzetelnego rachunku sumienia jest dla wielu traderów trudnym zadaniem z kilku powodów:
- Często po wielu godzinach pracy na rynku zwyczajnie nie chce się nam jeszcze dodatkowo skupiać na analizie własnych poczynań, tym bardziej, że niewątpliwie wymaga to poświęcenia dłuższej chwili, kiedy chcemy już odejść od komputera.
- Bywa, że gdy dobrze zarobimy, nie widzimy potrzeby analizowania swojego dnia i naszych działań rynkowych, umniejszamy jednocześnie znaczenie takiego postępowania, przekładamy je na inny moment lub pozwalamy sobie całkowicie je zaniechać, ponieważ mamy poczucie dobrze wykonanej „roboty”, która nie wymaga roztrząsania.
- Kiedy stracimy większą sumę, jesteśmy często zdemotywowani, po zakończeniu handlu nie chce nam się już dłużej skupiać na porażce, czasem nie chcemy lub nie potrafimy spojrzeć prawdzie w oczy i wytknąć sobie własnych błędów, zrezygnowani próbujemy uciec od konieczności przeanalizowania swojego tradingu, chcemy jak najszybciej odejść od komputera, by zapomnieć o negatywnych odczuciach związanych ze stratą.
Odkładanie analizy swoich działań „na później” doprowadzi Cię do sytuacji, w której po czasie zwyczajnie zapomnisz o ważnych kwestiach związanych z tym, co działo się w trakcie handlu. Emocje, które Ci towarzyszyły, zostaną do tego momentu zastąpione innymi, wydarzenia, które miały znaczenie, nie będą się już wydawały tak istotne, a tym samym wnioski wyciągnięte na ich podstawie nie będą miarodajne. Zwróć również uwagę, że prowadzenie takiego podsumowania po danym okresie handlu rozwija w nas systematykę, wytrwałość, pomaga również pielęgnować i pogłębiać wspomnianą wcześniej konsekwencję. Ponadto przynosi wiele innych korzyści, które wspomagają realizację naszych celów:
- Pokazuje jakie błędy powtarzamy często i jakie nowe pojawiają się w naszym tradingu;
- Pomaga wypracować rozwiązania;
- Pozwala wyodrębnić skuteczne działania i zachowania, które warto powtarzać;
- Pokazuje schematy naszego postępowania;
- Daje nam obraz efektywności naszego handlu;
- Wspiera nas w prowadzeniu statystyk;
- Pomaga utrzymywać dyscyplinę;
- Daje nam stały feedback, czy nasza strategia jest słuszna, czy wymaga korekcji.
Monitoring własnych postępów „po fakcie” powinniśmy prowadzić nie tylko na koniec dnia, ale również po dłuższych okresach, np. na koniec tygodnia, czy miesiąca. Warto przy tym zaznaczyć, że po każdym z tych okresów pracy na rynku, pytania kontrolne, które sobie zadajemy powinny być inne. Pomimo długoterminowych i oczywistych dla nas celów handlowych (mam nadzieję, że każdy trader takie zdefiniował), nasze cele dzienne, tygodniowe, czy nawet miesięczne będą się od siebie wyraźnie różnić. Przykładowo, jeśli ustaliłeś, że corocznie chcesz zarabiać na rynku x%, oczywiste jest, że nie będzie to zbieżne z celami dziennymi, tygodniowymi, czy miesięcznymi, które krok po kroku mają Cię prowadzić do długoterminowego celu rocznego.
Pytanie do Ciebie brzmi – czy znasz swoje cele krótko- i długoterminowe? Czy monitorujesz swoje postępy w dążeniu do nich? Czy zdajesz sobie sprawę, że jeśli permanentnie będziesz się mijał ze swoimi celami tygodniowymi czy miesięcznymi, z ogromnym prawdopodobieństwem nigdy nie dotrzesz do celów rocznych?
Jak zatem prowadzić monitoring swojego tradingu? Co monitorować i z jaką częstotliwością?
Na pytanie co monitorować, można odpowiedzieć zadając inne pytania, które doprowadzą do właściwej odpowiedzi:
- Po pierwsze co czyni Cię lepszym w tradingu?
- Po drugie co jest miarą Twojego sukcesu w handlu?
W pierwszym przypadku można odpowiedzieć – proces. Precyzyjniej rzecz ujmując jakość procesu handlowego. To właśnie on bezpośrednio przekłada się na nasze wyniki. Co się na niego składa? Wszystko to, o czym mówiliśmy wcześniej w tym i poprzednich artykułach – przygotowanie, nastawienie, otoczenie, wiedza, dotychczasowe doświadczenia, schematy postępowania, zarządzanie emocjami, poszczególne etapy zawierania, prowadzenia i zamykania transakcji, itp.
Jakość procesu, na który składają się wspomniane powyżej elementy, prowadzi Cię do osiągnięcia określonego wyniku. Wynik z kolei jest miarą Twojego sukcesu w handlu. Jeżeli Twój wynik systematycznie prowadzi Cię do realizacji Twoich celów, można powiedzieć, że odnosisz sukcesy. Jeśli Twój wynik jest niepewny, na rachunku obserwujesz duże wahania lub osiągasz permanentne starty, wówczas można wyciągnąć wniosek, że któryś z elementów procesu wymaga zmiany lub poprawy. Może to być również kilka czynników, które w efekcie zaniedbania lub nieprawidłowego podejścia uniemożliwiają Ci osiągnięcie założonych celów.
Jak często monitorować swoje działania? W dużej mierze zależy to od stylu naszego tradingu. Jeśli handlujemy krótkoterminowo, wówczas częstotliwość musi być większa. Jednak bardzo dobrą praktyką jest rachunek sumienia po każdym dniu handlowym i minimum na koniec miesiąca. Są to dobre okresy zarówno dla traderów handlujących daytradingowo, jak i swingowo. Monitoring procesu handlowego oraz wyników należy prowadzić równolegle, przy czym z własnego doświadczenia uważam, że ocena wyników może być prowadzona w szerszych odstępach czasowych, ponieważ jest ona jedynie efektem procesu, którego jakość wpływa na wyniki.
Dziennik transakcyjny a pytania do samego siebie
Monitoring wyników powinien opierać się między innymi na zapisach dziennika transakcyjnego. Zapiski, które prowadzimy w trakcie handlu, dostarczają nam mierzalnych parametrów pokazujących jak radzimy sobie w tradingu. Jednocześnie stanowią bazę do monitorowania postępu oraz jakości procesu handlowego. Dziennik transakcyjny powinien zawierać co najmniej takie informacje jak:
- Instrument;
- Data oraz godzina zawarcia i zamknięcia pozycji;
- Kierunek zlecenia (buy/sell);
- Metoda zawarcia transakcji (ręcznie, zlecenie oczekujące);
- Poziom otwarcia pozycji;
- Poziom zamknięcia pozycji;
- Wielkość pozycji;
- Relacja R/R;
- Zysk/strata na transakcji;
- Poziom zlecenia zabezpieczającego Stop Loss, jeśli było;
- Poziom zlecenia Take Profit, jeśli było;
- Przesłanki do otwarcia zlecenia – układy, formacje, korelacje, ogólna sytuacja na rynku.
Powyższa lista to absolutne minimum informacji. Zwróć uwagę, że w zasadzie wszystkie powyższe dane, to parametry mierzalne. Wielu traderów umieszcza w swoim trading planie również informacje na temat własnych odczuć podczas otwierania, prowadzenia pozycji i zamykania. Każda taka informacja będzie zawsze na Twoją korzyść i pozwoli Ci lepiej i pełniej zrozumieć samego siebie, swoje mocne i słabe strony, a dzięki temu również korygować metody i sposób postępowania.
Posługując się tak przygotowanym dziennikiem o wiele łatwiej na koniec miesiąca analizować wyniki oraz tworzyć statystyki swojego tradingu. Aby monitoring postępów miał jednak faktyczną wartość i pomagał w poprawie wyników, konieczne jest postawienie sobie kilku fundamentalnych pytań, które odnoszą się również do mniej mierzalnych składowych naszego sukcesu.
Poniżej znajduje się lista 7 pytań, które powinien sobie zadać każdy trader, który chce skutecznie modelować swój proces transakcyjny, wpływać tym samym na wyniki, poprawiać efektywność handlu oraz aktywnie osiągać cele. Ważne, by odpowiadając na te pytania, zawsze być ze sobą w 100% szczerym. Pamiętaj, im bardziej surowo traktujesz w tym względzie samego siebie, tym więcej błędów i potencjalnych „blokerów” w swoim tradingu wychwycisz.
Pytania kontrolne na zakończenie dnia handlowego:
- Czy wszystkie transakcje były dzisiaj zgodne z moim trading planem? – jeśli nie, to dlaczego i jak mogę naprawić ten błąd?
- Czy jest coś, co zrobiłem dzisiaj na rynku szczególnie dobrze? – Z czego jestem szczególnie zadowolony w swoim postępowaniu?
- Czy jakieś moje dzisiejsze pozytywne zachowanie lub reakcję na rynku warto powtarzać w przyszłości? – Jeśli tak, to jakie?
- Jakie błędy popełniłem dzisiaj handlując? – Czy są to błędy, które powtarzały się już w przeszłości? Czy popełniłem jakiś nowy błąd, który do tej pory mi się nie zdarzył?
- Jak zamierzam naprawić błędy, które popełniłem? – Jakie od następnego razu zastosuję metody, aby nie dopuścić do nich w przyszłości?
- Czy udało mi się wyeliminować dzisiaj ze swojego tradingu jakiś konkretny błąd, który popełniałem do tej pory? – Czy mogę powiedzieć, że obserwuję w tym względzie jakiś postęp u siebie?
- Czego się dzisiaj nauczyłem o rynku i/lub o sobie – Jak mogę przekuć tę naukę w sukces, poczynając już od kolejnego dnia handlowego?